لوله

دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران

در حال حاضر گوزن زرد ایرانی بطور کامل در طبیعت کشور منقرض شده است و صرفا تعداد محدودی از این گونه بسیار ارزشمند در شرایط اسارت و نیمه اسارت نگهداری می شوند تا شاید روزی بتوان تعدادی از آنها را به زیستگاه طبیعی بازگرداند. تا پیش از سال 1955 میلادی تصور می شد نسل این حیوان بطور کامل منقرض شده است، اما در این سال اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) گزارشی مبنی بر مشاهده تعدادی گوزن زرد در نواحی دز و کرخه در استان خوزستان منتشر کرد. در سال 1343 کانون شکار ایران یک راس گوزن زرد را در اختیار باغ وحش اوپل آلمان قرار داد که در آن گوزن زرد دیگری نگهداری می شد، مشروط بر اینکه بره های آنها بطور مساوی بین ایران وباغ وحش اوپل تقسیم شوند.

گیاهخوار و نشخوار کننده اند، حس بویایی و بینایی نسبتا قوی دارند، به صورت اجتماعی زندگی کرده، نرهای مسن تر گروه های جداگانه ای برای خود تشکیل می دهند و تنها در صل زاد آوری با ماده ها هستند. از نظر سازمان جهانی حفاظت(IUCN) این گونه در زمره گونه های در معرض خطر (EN) قرار گرفته و طبقه بندی CITES این گونه را در طبقه گونه های در معرض خطر (ضمیمه ??   سایتیس )قرار داده است. پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران (iew): گوزن زرد ایرانی با رنگ طلایی و خالهای سفید یکی از زیباترین گونه های گوزن در دنیا به شمار می رود. برخی از محققین گونه موجود در ایران را گونه ای مجزا به حساب می آورند در حالیکه برخی آن را به عنوان زیر گونه ای از Dama dama به حساب می آورند.

گوزن زرد ایرانی در گذشته پراکندگی وسیعی از لرستان، کرمانشاه، خوزستان، عراق تا مناطق جنوب شرق حوزه مدیترانه و شمال آفریقا داشته است. پس از آن مجددا 6 گوزن زرد وحشی از منطقه کرخه زنده گیری و به دشت ناز ساری منتقل شدند و به مرور تعداد گوزن ها افزایش یافت. بچه ها حدود 3 تا 4 کیلوگرم هستند و تا 9 ماهگی از شیر مادر تغذیه می کنند و بعد از حدود یک سال و نیم بالغ می شوند. گوزن زرد ایرانی بر اساس قوانین سازمان حفاظت محیط زیست در زمره گونه‌های در معرض خطر انقراض قلمداد شده است. از آنجا که وجود این حیوان برای اولین بار در غرب ایران گزارش شد، نام آن را گوزن زرد ایرانی گذاشتند.

 

گوزن زرد ایرانی و خطرهایی که زیست این گونه نادر را تهدید می کند

کارشناسان جزیره اشک در ارومیه را به سبب پوشش گیاهی مناسب، داشتن چشمه های آب شیرین و نداشتن دشمن طبیعی مناسب ترین مکان برای پروژه احیا و تکثیر می دانستند اما خشکی دریاچه ارومیه در طی سال های اخیر باعث شد تا دوباره شمار بسیاری از گوزن ها را به زیستگاه اصلی و باستانی خود، یعنی اطراف زاگرس برگردانند. گوزن زرد بواسطه نامراقبتی ها در عرصه زیستگاه و تبدیل مراتع به اراضی دیم، شکار و صید بی رویه و غیر مجاز و تغییرات اقلیمی به این روز افتاده است، بواسطه توسعه در بخش های صنعتی و کشاورزی و خدماتی نباید از معیارها و ضوابط زیست محیطی غافل شد. به این ترتیب بود که سایت تکثیر و پرورش گوزن زرد ایرانی در پارک ملی کرخه در سال 1386 با 35 راس گوزن کارش را آغاز کرد، اما ناگهان سر و کله مگس میاز پیدا شد که مگسِ بومی این خطه است و شمار بسیاری از گوزن ها را هلاک کرد.

در همان دوران مردی به نام اوپل (Opel) که مالک شرکت خودروسازی اوپل در آلمان بود، به ایران آمد و تعدادی گوزن را با کمک محلی ها زنده گیری کرد و به شرط اینکه گوساله هایشان را به ایران بازگرداند، به آلمان منتقل کرد. بدنی پوشیده از موهای کوتاه که در قسمت پشت و پهلوها به رنگ نارنجی متمایل به قرمز است و در ناحیه پهلو و پشت می توان رد خال های سفید رنگی را گرفت که رفته رفته در دو طرف پهلوها به خطوط سفیدی تبدیل شده اند. ماده ها در طول مدت هشت ماهه بارداری معمولاً یک تا دو بچه به دنیا می آورند، بچه هایی با وزن حدود 3 یا 4 کیلوگرم که تا نه ماهگی از شیر مادر تغذیه می کنند و طول عمرشان در شرایط طبیعی حدود 20 سال است.

خطر مگس میاز اگرچه همچنان به قوت خود باقی است، ولی با تلاش هایی که در ادامه صورت گرفت حالا تعداد این گونه نادر، مجدد به 35 راس رسیده و تحت مراقبت شَدید به زیست کنترل شده خود ادامه می دهند. مقاله علمی و آموزشی «گوزن زرد ایرانی و خطرهایی که زیست این گونه نادر را تهدید می کند»، نتیجه ی تحقیق و پژوهش، گردآوری و نگارش هیئت تحریریه علمی پورتال یو سی (شما می توانید) می باشد. فصل جفت گیری شان هم شهریور تا اوایل پاییز است که نرها در این دوره به مقابله با یکدیگر می پردازند و نرهای غالب در مبارزه 5 تا 6 ماده را به عنوان حرمسرای خود انتخاب می کنند. گروهی از این گوزن ها در معرض تهدید قرار دارند و گروهی بطور کامل منقرض شده اند و گروه اندکی نیز با حمایت دولت ها و زیست شناسان از خطر انقراض مصون نگه داشته شدند.

 

گونه گوزن زرد ایرانی Persian falliow deer

به علل مختلف نظیر تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه نسل گوزن زرد به شدت رو به کاهش گذاشته بود، به طوری‌که آن را حیوانی منقرض شده می‌پنداشتند ولی در سال 1334 معلوم شد که هنوز تعداد کمی از این گوز‌ن‌ها در جنگل‌های اطراف رودخانه‌های دز و کرخه خوزستان باقی مانده است. در این سال‌ کارکنان محیط زیست آذربایجان غربی با همکاری دانشجویان موفق شدند نسبت به زنده‌گیری و انتقال تعدادی از این گوزن‌ها به زیستگاه‌های اصلی واقع در زاگرس (ایلام 6 رأس، کردستان 6 رأس) و خوزستان (پناهگاه کرخه 10 رأس) و 10 رأس نیز از دشت ناز ساری اقدام نمایند. زیستگاه اصلی این گونه در ایران، چشم‌اندازهای باز با درختان و درختچه‌های پراکنده در کوهستان‌های زاگرس و بیشه‌زارهای استان خوزستان بوده، اما به دلیل از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی و شکار بی‌رویه، جمعیت آنها نابود شده یا بسیار کاهش یافته است.

از سال 1356 تا 1367 تعداد 127 رأس از این گوزن‌ها توسط آقای ضیایی و با همکاری مأمورین و کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست از مناطق دشت ناز و سمسکنده زنده‌گیری و به جزیره اشک، پناهگاه کرخه، زردلان کرمانشان، جزیره کبودان، جزایر کیش و لاوان انتقال یافتند. در پارک ملی دریاچه ارومیه تعدادی از گوزن‌ها که در جزیره اشک رهاسازی شده بودند حدود 700 متر فاصله این جزیره تا جزیره اسپیر و حدود 2 کیلومتر فاصله با جزیره کبودان را شنا کرده و در این جزایر ساکن شده‌اند. تولید مثل گوزن زرد ایرانی: جفت‌گیری در اوایل پاییز صورت می‌گیرد (جفت‌گیری در پناهگاه حیات وحش دشت ناز از اواسط مرداد ماه و در جزیره اشک کمی دیرتر شروع می‌شود و تا حدود 1 ماه ادامه دارد).

در خوزستان بچه‌ها در فروردین ماه متولد می‌شوند ولی در دشت ناز که گوزن‌ها تغذیه دستی می‌شوند زمان زایمان از اوایل فروردین شروع می‌شود و تا مرداد ماه ادامه می‌یابد. گوزن زرد ایرانی در حال حاضر در زمره گونه‌های در خطر انقراض سازمان حفاظت محیط زیست، در طبقه در معرض خطر انقراض (EN) فهرست سرخ (IUCN) و در پیوست II کنوانسیون CITES قرار دارد. در زمستان این سال نیز تعداد 12 رأس گوزن زرد توسط زنده یاد هرمز اسدی و زنده یاد حبیب‌الله عباس پور از دشت ناز به منطقه حفاظت شده دنا منتقل گردیدند. بچه‌ها حدود 3 تا 4 کیلوگرم بوده و پس از تولد قادر به راه رفتن و دویدن هستند، ولی مادر در چندر روز اول آنها را در بین علف‌های بلند مخفی می‌کند.

 

منبع